De aandacht voor spiritualiteit
De aandacht voor
spiritualiteit en spirituele ervaringen groeit. Na de golf van modernisme en
rationalisme, waarin men dacht definitief afscheid te nemen van het geestelijke
en bovennatuurlijke, wint het aan belangstelling. Het postmodernisme heeft de
laatste zekerheden onder het bestaan weggeslagen en men kan niet anders meer dan
terugvallen op de persoonlijke innerlijke ervaring. Juist nu het alledaagse
leven door de crisis minder bevrediging geeft zoekt men het op andere plaatsen.
Men zoekt naar een persoonlijke innerlijke ervaring waarin we uitgetild worden
boven het alledaagse bestaan. Televisieprogramma's waarin contact gezocht wordt
met de geesteswereld doen het goed. De wereld van geesten en spirituele
ervaringen is spannend en geeft kleur aan het leven. Het is een spiritualiteit
met een postmoderne smaak. Alle draait om de persoonlijke beleving en de inkeer
tot jezelf. Moeiteloos worden elementen uit allerlei tradities gemengd, de
keuze is aan het individu. Deze hedendaagse vorm van spiritualiteit verschilt echter nogal van de christelijke
spiritualiteit zoals die door de eeuwen heen ervaren en verwoord is. Ook het
christendom kent een rijke spirituele traditie, een die echter niet zomaar
aansluit bij de moderne spiritualiteit. Het doel van deze serie artikelen is om
opzoek te gaan naar het specifieke van de christelijke spiritualiteit ten opzichte
van al het andere wat vandaag de dag onder de noemer spiritualiteit valt.
Een definitie van christelijke spiritualiteit
Wie naar een algemene - of beter
gezegd seculiere[1] - definitie
van spiritualiteit zoekt vindt al snel zoiets als 'datgene wat de geest
betreft', of 'wat op de geest gericht is', of 'de persoonlijke innerlijke ervaring.' De
christelijke definitie van spiritualiteit is echter een andere, meer ingevulde.
We komen zo'n definitie tegen in het boek van prof. dr. A de Reuver Verborgen omgang. Hij geeft de volgende
definitie: ‘Spiritualiteit is de
religieuze grondhouding die in het hart wordt opgeroepen door Woord en Geest,
die wordt ingekleurd door tijd en omgeving en die gestalte krijgt in een leven
voor Gods aangezicht.’[2]
Deze definitie wil ik hier overnemen en bespreken.
Allereerst zien we dat het gaat
om een 'religieuze grondhouding van het hart.' Dit sluit aan bij de meer
algemene definitie waar ook sprake was het 'de geest' of 'het innerlijk.' Het
is iets wat ons hart en gevoel raakt op een heel existentieel niveau. De Reuver
spreekt over een religieuze grondhouding
en hierin zien we een eerste belangrijk verschil met de seculiere definitie. In
die laatste worden religie en spiritualiteit van elkaar losgekoppeld. Men kan
spiritueel zijn zonder religieus te zijn. Spiritualiteit is vooral een
innerlijke ervaring en hoeft niet perse verbonden te zijn met het geloof of de
ervaring van het bovennatuurlijke of goddelijke. Bij christelijke
spiritualiteit is dit wel het geval. Het is per definitie verbonden met God.
Hij is degene die deze religieuze grondhouding oproept en het leidt per
definitie ook tot een leven voor Zijn aangezicht.
Ook dit laatste onderscheid
christelijke spiritualiteit van seculiere. Christelijke spiritualiteit blijft
nooit in de lucht hangen. Het is niet slechts
een innerlijke ervaring, het leidt ook tot een leven voor Gods aangezicht.
Christelijke spiritualiteit wordt zichtbaar in het leven van alledag. Dit is
een belangrijk verschil met de seculiere spiritualiteit. Daar kan men spiritueel
zijn zonder dat dit het dagelijks leven beïnvloedt of veranderd. Men kan het
voor een tijdje doen en daarna weer loslaten. Christelijke spiritualiteit is
iets wat het leven veranderd en raakt. Het uit zich in een leven voor Gods
aangezicht. Wat dit concreet betekent zullen we in de volgende artikelen zien. Duidelijk
is in ieder geval dat innerlijk en uiterlijk onlosmakelijk met elkaar zijn
verbonden.
Het derde contrastpunt betreft de
bron en oorzaak van spiritualiteit. In de seculiere definitie is het een
innerlijke beleving die men zelf zoekt of opwekt. Men gaat opzoek naar een spirituele
ervaring. In de christelijke definitie is het iets wat de mens in de eerste
plaats overkomt. Het wordt door Woord en Geest in het hart opgeroepen. God zelf
is degene die deze grondhouding van het hart initieert. Hij gebruikt hiervoor
het Woord, ofwel de Heilige Schrift. Hij doet het door Zijn Heilige Geest, de
tweede persoon in de Drie-eenheid. We zullen later zien hoe dit uitwerkt. Direct
wordt echter duidelijk dat de richting hier dus 180 graden omgekeerd is. Het is
niet de mens die opklimt tot het religieuze, maar het is God die dit in het
hart legt.
Tenslotte nog
iets over de contextuele bepaaldheid van de spiritualiteit. Waar het
bovenstaande altijd en overal van toepassing wordt geacht op de spiritualiteit
is er ook een component die per context kan verschillen. De grondhouding wordt
ingekleurd door tijd en omgeving. Zij is dus niet alle eeuwen door hetzelfde.
In de volgende artikelen zullen we deze ruimte voor specifieke invulling dan
ook telkens weer tegenkomen. Tegenover een postmoderne benadering moet wel
worden benadrukt dat de spiritualiteit wel wordt ingekleurd door de context,
maar er dus niet door bepaald wordt. Was dit laatste het geval dan was het sowieso
niet mogelijk om over de christelijke
spiritualiteit te spreken.
Spiritualiteit door de eeuwen heen
Vanuit bovenstaande definitie
hebben we al veel gezien wat christelijke spiritualiteit onderscheidt van de
algemene of seculiere visie op spiritualiteit. In de volgende artikelen wil ik
bij wijze van case-study een zevental hoofdpersonen uit de
kerkgeschiedenis voor het voetlicht halen. Telkens zal ik vanuit één werk op
zoek gaan naar de spiritualiteit van deze persoon. Ik plaats hem daartoe
allereerst in een historisch kader, middels een beknopte biografie. Vervolgens
bespreek ik het specifieke werk om tenslotte in te gaan op de specifieke
spiritualiteit die daarin naar voren komt. In het laatste artikel zullen de
lijnen samenkomen. Centrale vraag daar zal zijn: Waarin verschillen zij en wat
verbindt hen? Vandaar uit hopen we een antwoord te kunnen geven op de vraag:
wat is Christelijke spiritualiteit? Het gaat om de volgende zeven personen: Aurelius
Augustinus, Thomas à Kempis, Johannes Calvijn, een anoniem persoon uit de 16e eeuw,
Gisbertius Voetius, Samuel Rutherford en Jonathan Edwards. Ik ben mij ervan
bewust dat deze personen een bepaalde traditie binnen de christenheid vertegenwoordigen.
We zien met name vertegenwoordigers van de Gereformeerde traditie en hun
voorlopers. Wat we zien is de ontwikkeling van christelijke spiritualiteit
binnen de Gereformeerde traditie. Deze insteek is beperkt en geenszins
volledig. Wel is er de overtuiging dat in deze personen samen iets van het
universele van de christelijke spiritualiteit te ontdekken is.
Verder lezen: II. Aurelius Augustinus (354-430)
